Od upadku systemu komunistycznego w Europie Środkowej i Wschodniej rodzą się i umierają inicjatywy, które w założeniach mają wspierać mechanizmy współpracy podmiotów wielu sektorów w wielu dziedzinach. Trzy dekady po zmianach warto zastanowić się, ile z nich zakończyło się sukcesem, a ile i z jakich powodów nie przetrwało. Wydaje się, że obszar Karpat jest szczególnie ciekawym przykładem do omówienia, gdyż to właśnie tutaj, jako pierwszy w postkomunistycznej Europie powstał w 1993 roku euroregion – Euroregion Karpacki. 10 lat po jego narodzinach pojawiła się „Ramowa Konwencja o ochronie i zrównoważonym rozwoju Karpat”. Pomimo wysiłków obszar Karpat pozostał poza głównym nurtem europejskiej polityki rozwoju i poza zainteresowaniem rządów państw karpackich, dla których te przygraniczne obszary są peryferiami społeczno-gospodarczymi. Czas przynosi jednak zmiany. Z inicjatywy Rządu RP powstaje Strategia Makroregionalna dla Karpat, trwają rozważania o programie dla tego obszaru. Od kilku lat promowana jest również Inicjatywa Trójmorza. Dzisiaj kluczowe wydaje się takie zaproponowanie działań, aby wywołać efekt synergii pomiędzy inicjatywami i maksymalnie go wykorzystać. Powinniśmy przejść od efemerycznej współpracy do integracji obszarów, od podejścia projektowego do systemowego. Bez koordynacji działań nie można odnieść sukcesu. W dzisiejszej dobie nie można też przetrwać. W trakcie panelu uczestnicy przedstawiciele świata polityki, nauki, biznesu z rożnych krajów podczas panelu „Od współpracy do integracji – fundamenty wspólnej przestrzeni społeczno-gospodarczej w Europie Środkowej i Wschodniej” wymieniali poglądy dotyczące oceny stanu współpracy na obszarze Europy Środkowej i jej powiązań ze światem zewnętrznym.
Inicjator konferencji b. marszałek Sejmu poseł Marek Kuchciński mówił o odbudowie relacji państw regionu, zniszczonych zaledwie niewiele ponad pokolenie temu. – W pasie Trójmorza dokonaliśmy dużego wysiłku i mamy znakomite efekty, jeśli chodzi o kulturę czy wartości naszej cywilizacji, przy zachowaniu regionalizmów. Jesteśmy częścią Europy, przez którą przebiega najwięcej granic: Unii Europejskiej, Schengen, strefa euro i wyzwań jest bardzo dużo. – Bliskość i przeszłość krajów Europy Środkowej i Wschodniej wykorzystujemy do rozwoju. Przyspieszymy go, działając wspólnie, skupiając się na tym, co nas łączy i na dobrym transferze informacji. Chcielibyśmy pobudzić obszar Karpat – zieleń, agrokulturę, rolnictwo wykorzystywać, by wzmacniać gospodarczo, rozwijać, a do tego potrzebujemy także uczelni, spotkanie młodych Trójmorza jest strzałem w dziesiątkę – powiedział Marek Kuchciński.
Jak podkreślała minister Małgorzata Jarosińska-Jedynak podczas panelu “Poprzez Karpaty – budowa struktur współpracy badawczej i akademickiej na obszarze Karpat i Trójmorza” – 10 lat temu uczelnie były drzemiące, nie były w stanie wykonać prac badawczych. Dziś można powiedzieć, że mamy angażującą się młodzież, świetnych badaczy i uczelnie, które nie boją się podejmować wyzwań. Należy więc jak najbardziej wykorzystywać uniwersytecki potencjał w drodze do lepszego jutra.
Według minister funduszy i polityki regionalnej ogromne pieniądze z poziomu Unii Europejskiej są zaangażowane na prace badawczo-rozwojowe, na innowacyjność, 100 mld euro w ramach programu centralnego Horyzont Europa i 14 mld euro zaangażowane z poziomu krajowego – mamy więc spory potencjał finansowy. Rozwój regionu to głównie przedsiębiorczość. Podkarpacie jest liderem w 2019 roku wzrostu gospodarczego 7,8 proc. wzrostu PKB. Jest to region przygraniczny, borykający się z wieloma problemami, turystyczny. Aby dokonać skutecznej projekcji przyszłości Europy Środkowo-Wschodniej, należy zaangażować w proces jej programowania młodzież akademicką – przyszłe elity społeczne, gospodarcze i polityczne tego obszaru. Należy wykorzystać funkcjonujące ośrodki naukowe i badawcze, środowiska akademickie i zapewnić im możliwość efektywnej współpracy rozwojowej.
W tym celu w ramach Szkoły Zimowej ASECU podczas I Międzynarodowego Tygodnia Współpracy w Karpatach zorganizowane były warsztaty, podczas których młodzież akademicka wspólnie z kadrą naukową i przy wsparciu ekspertów dziedzinowych wypracowywała koncepcje przedsięwzięć międzynarodowych w wielu dziedzinach. Podczas trzydniowych warsztatów w Polańczyku ponad 100 studentów oraz pracowników naukowych z 16 krajów reprezentujących 20 uniwersytetów rozmawiało o przyszłości współpracy w Europie Środkowej i Wschodniej, koncentrując się na najbardziej istotnych tematach, takich jak uwarunkowanie geopolityczne dla obszaru, szanse i bariery wzrostu gospodarczego, ochrona środowiska, zmiany klimatyczne, polityka energetyczna, bezpieczeństwo, rozwój obszarów przygranicznych, turystyka czy współpraca naukowa. Istotne jest to, iż podczas prac grupy robocze wsparte przez ekspertów opracowywały koncepcje w ujęciu terytorialnym, to znaczy dla Euroregionu Karpackiego i szerzej dla obszaru Trójmorza. Wnioski i rekomendacje z warsztatów zaprezentowane zostały podczas Konferencji w ramach I Międzynarodowego Forum Współpracy Młodych Obszaru Karpat i Inicjatywy Trójmorza, która odbyła się w dniu 21 lutego 2020 roku w Przemyślu. Według studentów Via Carpatia ma szansę łączyć Europę gospodarczo i kulturalnie. Potrzebujemy silnej Unii – nie tylko politycznej, ale i Unii drogi. Akademicka młodzież Karpat i Trójmorza uważa także, że należy wyodrębnić wspólne formy turystyki, jak choćby: zielona turystyka, jazda na rowerze, turystyka oparta na wodzie, spacery czy kulturowa – oparta na dziedzictwie i stworzyć tematyczne trasy, tworzące jedność w Europie.
tekst, fot: mo
Podczas Sesji zaprezentowane zostały i poddane pod dyskusję rezultaty poszczególnych warsztatów:
Historia Europy Południowo-Wschodniej, jako wspólnego obszaru społeczno-gospodarczego i kulturalnego.
Historia Via Carpatia, Euroregionu Karpackiego i Inicjatywy Trójmorza i obecny stan realizacji.
Kwestie techniczne, instytucjonalne i finansowe Via Carpatia, Euroregionu Karpackiego i Inicjatywy Trójmorza
Znaczenie Via Carpatia, Euroregionu Karpackiego i Inicjatywy Trójmorza dla stosunków handlowych w regionie.
Znaczenie Via Carpatia, Euroregionu Karpackiego i Inicjatywy Trójmorza dla mobilności finansowej i i inwestycji międzyregionalnych.
Znaczenie Via Carpatia, Euroregionu Karpackiego i Inicjatywy Trójmorza dla turystyki międzyregionalnej i atrakcyjności turystycznej regionu.
Via Carpatia, Euroregion Karpacki i Inicjatywa Trójmorza i połączenia kulturowe / komunikacja międzykulturowa w regionie.
Geopolityczne znaczenie Via Carpatia, Euroregionu Karpackiego i Inicjatywy Trójmorza
Efektem prac było stworzenie plakatów związanych z poszczególnymi zakresami tematycznymi np.
VIA CARPATIA: Institutional, Technical & Financial Issues
Geo-political significance of Via Carpatia. A journey to the 2040.
Via Carpatia: Past & Present
Similarity and Diversity across Centuries in SEE Transnational Tourism For Sustainable Development
Via Carpatia connecting cultures
